Bi kịch tín dụng đen trong cuộc sống hàng ngày

Trăm ngàn thứ nhu cầu cần đến vốn: Trả nợ, kinh doanh, mua sắm, học hành, chữa bệnh,… Nhưng không dễ gì kiếm được nguồn vốn, nhất là vốn vay ngân hàng trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế, lạm phát lớn, lãi suất cao, điều kiện cho vay chặt chẽ, giới hạn tín dụng bị siết chặt. Để giải toả cơn khát vốn tột đỉnh, buộc phải vay mượn tung lung và đó là lý do dẫn đến tín dụng đen bùng phát.

Không phải cứ lãi cao là tín dụng đen, nhưng tín dụng đen luôn đi liền với lãi suất cao, nguồn cơn là lợi suất cao. Đầu tiên là con mồi siêu lãi dẫn dụ để gom vốn, thường là dăm bảy chục phần trăm mỗi năm. Không ít khổ chủ đã móc sạch hầu bao, thậm chí bán hoặc thế chấp nhà cửa vay vốn người khác để cho vay lại. Cuối cùng tay trắng vì ham, vì dại, vì nhẹ dạ, cả tin trước những món lợi nho nhỏ trước mắt, những lời hứa hẹn hươu vượn về tiền bạc, hàng hoá, dự án hoành tráng.

Qua vài lớp kịch, lãi ngày một cao hơn, đến lớp diễn viên phải đi vay vốn cuối cùng, thì lãi lên đỉnh điểm, rẻ thì vài nghìn, đắt thì tới cả chục ngàn đồng/triệu/ngày trở lên, tức từ 100-200% đến 300-400%/năm. Người vay thật sự không làm gì, lấy gì ra để trả được mức lãi khủng khi phải vay tín dụng đen. Vì vậy, nguy cơ đổ vở chỉ còn là ngày tháng. Và chỉ cần một mắt xích vỡ nợ là đủ để sụp đổ cả đường dây tín dụng đen.

Nhưng không chỉ có lãi cao, song hành cấu thành nên tín dụng đen còn phải kèm theo yếu tố không sạch và thiếu minh bạch, rõ ràng. Tín dụng đen luôn lòng vòng, chuyền qua nhiều diễn viên, không biết vay để làm gì, không biết lấy gì ra mà trả lãi, luôn đi đôi với giang hồ xã hội đen, mờ ám, lừa đảo, đe doạ, hành hung, cưỡng bức, bạo lực.

Khó tránh khỏi có cả tiền vốn ngân hàng chạy vào tín dụng đen và ngược lại, trong đó không ít diễn viên nhà băng đã nối giáo cho giặc: Trộn lẫn cả kịch bản và vai diễn thật giả để vay vốn đảo nợ, vay hộ, vay ké, vay tiền mồi, vay để cho vay lại, để lấp liếm tạm thời sự đổ vỡ.

Người mất tiền do phạm vào lời nguyền của quy luật nguy cơ tăng theo lãi suất đã đành, tiếc cho nhiều diễn viên bất đắc dĩ, không vì ham lãi cao, chẳng nhằm hưởng lợi lớn, thế nhưng vẫn bị kéo vào vòng quay tín dụng đen. Đặc biệt đáng tiếc trước bi kịch của đau con sót, một số chủ nợ còn mất thêm tiền thuê mướn người đòi nợ hòng gỡ gạc phần nào. Và không ít trường hợp tự biến mình từ chủ nợ thành tội đồ, từ bị hại thành bị cáo, tiền mất, tật mang bởi chót thuê những nhân vật phản diện cộm cán bắt giữ, cưỡng đoạt trái phép tài sản của con nợ.

Diễn viên

Có 3 nhóm diễn viên tham gia vào vở kịch tín dụng đen, đó là nhóm người cho vay đầu tiên, nhóm người đi vay cuối cùng và nhóm người trung gian, đi vay để cho vay lại. Nhóm đầu và cuối chủ yếu vào vai nạn nhân. Nhóm giữa thường sắm vai đạo diễn kiêm diễn viên, vừa là nạn nhân vừa là thủ phạm.

Nhóm cho vay đầu tiên, từa tựa như nhà đầu tư chứng khoán. Nhưng đầu tư kiểu ném nhầm tất cả trứng vào một giỏ chứng khoán, dốc hết của nả, nhà cửa vào canh bạc tín dụng ngoài luồng. Lãi suất 10-20%/năm, người ta chỉ muốn gửi ngân hàng. Lãi suất 30-40%/năm, người ta dễ dàng gửi trứng ra ngoài. Còn lãi suất tới 50-60% trở lên, thì thiên hạ rất dễ gửi trứng cho ác, như thể bị ma lợi nhuận đưa lối, quỷ lãi suất dẫn đường. Nhà đầu tư kiếm được chút lãi cao như trong cơn say chứng khoán, không những tự huyễn hoặc mình nhập vai mà còn nhiệt tình lôi kéo nhiều diễn viên đóng thế, trong đó luôn “ưu tiên” những người thân thích.

Nhóm đi vay cuối cùng, là người được sử dụng nguồn vốn, nhưng cũng luôn là diễn viên bị lợi dụng, bị bóc lột nặng nề. Họ thường rơi vào hoàn cảnh bí bách, bị thúc ép phải vay với lãi suất cao chót vót, lãi đơn đã cao, còn phải trả thêm lãi kép, lãi mẹ đã kinh, còn phải gánh cả lãi con. Sức nào, làm ăn, buôn bán cái gì để chịu được lãi suất lên tới ba con số? Sau khi cấu xén chỗ nọ hòng vá víu, đắp điếm chỗ khác cầm cự vài hồi, đành hạ màn, rũ vai, mặc cho vỡ kịch.

Nhóm trung gian, ăn hai mang, là chủ nợ kiêm con nợ, sắm cả hai vai đạo diễn lẫn diễn viên. Trung gian nhưng không như môi giới chứng khoán, mà đóng vai ngân hàng, tất nhiên là buôn tiền vô phép. Nhóm này là khung sườn dựng lên quái kịch tín dụng đen, chuyên nghề thả con săn sắt, bắt con cá rô. Họ dùng mọi tài nghệ gom tiền của người này để chuyển cho người khác vay lại, ở giữa kiếm cát sê vài chục phần trăm. Mồi nhử gom tiền luôn luôn chỉ là lãi suất cao, được nguỵ trang khéo léo để lừa con mồi. Để lừa phỉnh cá cắn câu, những vai kép này thường áp dụng nghệ thuật biểu diễn giống nhau là mua lòng tin bằng vai diễn sống động: Tậu nhà, xe đắt tiền; mua sắm đồ dùng, trang sức quý giá giầu có; trả lãi sòng phẳng; thể hiện đẳng cấp. Kết quả, nạn nhân bị đánh lừa con đen, loá mắt với thực tế ảo, ném tiền vào canh bạc.

Càng đông nhân vật, càng dầy lớp lang đường dây, càng lắm cao trào lãi suất, thì càng nhiều kịch tính và tất yếu đưa kịch bản tín dụng đen đến hồi vỡ nợ, tức phá sản ngoài vòng pháp luật. Thị trường chứng khoán, tín dụng và nhà đất bi đát năm qua không phải là thủ phạm, nhưng là xúc tác đồng loạt dồn ép tín dụng đen đổ bể cấp tập và nặng nề hơn.

Sân khấu

Nếu pháp luật là sân khấu diễn tuồng, thì kịch bản cho vay nào sẽ được công diễn và cấm diễn? Soi vào ánh đèn sân khấu, lộ ra bên cạnh việc cho vay mức lãi thấp hơn huy động cũng vi phạm pháp luật, thì cho vay mức lãi ngất ngưởng cũng vẫn không sai (!?). Với tín dụng đen, pháp luật lại càng tù mù đến mức bất lực, từ pháp luật ngân hàng, kinh tế, dân sự, hành chính cho đến hình sự.

Luật Các tổ chức tín dụng “nghiêm cấm cá nhân, tổ chức không phải là tổ chức tín dụng thực hiện hoạt động ngân hàng”, tức là hoạt động vay vốn và cho vay. Nhưng không có ranh giới nào để phân biệt giữa hoạt động vay vốn hợp pháp và bất hợp pháp lâu nay ở ngoài ngân hàng. Riêng lãi suất huy động và cho vay của ngân hàng thì được diễn trên sân khấu riêng và vi phạm trong mảng này thì chỉ có NHNN xử lý. Nhưng xưa nay bắt chả được mấy vụ và phạt thì cũng mới chỉ vài trường hợp.

Nếu cứ chiểu đúng quy định của Bộ luật Dân sự, thì kịch bản cho vay không được quá 150% lãi suất cơ bản do NHNN quy định, tức tối đa 13,5%/năm, trong khi lãi suất huy động danh nghĩa của ngân hàng trong năm qua đã là 14%, còn lãi suất thực chất thì hẳn là cao hơn lạm phát 18,58%. Neo mức lãi suất cơ bản 9%/năm, NHNN đã đẩy gần như 100% các hợp đồng vay tiền ở ngoài ngân hàng vào tình trạng phạm luật. Vi phạm tràn lan ngoài sân khấu ngân hàng, chỉ khi có kiện cáo kinh tế, dân sự ra toà, mới soi xét kiểm duyệt gạt bỏ tình tiết nào vượt quá trần lãi suất dân sự. Đương nhiên pháp luật buộc con nợ có vay có trả, chỉ có điều khó thu hồi được công cụ diễn xuất quan trọng nhất là tiền bạc, vào lúc bi kịch vỡ nợ, phá sản đã hạ màn.

Ngoài các lý do như nhu cầu vay vốn của người dân rất lớn, lợi nhuận tín dụng đen rất cao hay thường có sự bảo kê…, một trong các nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng tín dụng đen hoành hành là do có sự bất cập của pháp luật, dẫn đến việc khó xử lý vi phạm.

Về trần lãi suất, pháp luật quy định không phù hợp với thực tế, dẫn đến hầu hết giao dịch cho vay ngoài ngân hàng đều vi phạm, chứ không chỉ có tín dụng đen. Trước đây, điều 473, Bộ luật Dân sự năm 1995 đã từng cho phép lãi suất cho vay bên ngoài cao hơn 1,5 lần so với ngân hàng. Thông tư liên bộ số 02/TT-LB ngày 03-10-1995 của Ngân hàng Nhà nước và Bộ Thương mại “Hướng dẫn kinh doanh dịch vụ cầm đồ” cũng đã từng cho phép lãi suất cho vay cầm đồ cao nhất gấp hơn ba lần trần lãi suất ngân hàng. Nhưng hiện nay, trong khi lãi suất cho vay tiêu dùng của các tổ chức tín dụng có thể lên đến 50-70%/năm, thì lãi suất cho vay cầm đồ nói riêng và cho vay ngoài hệ thống ngân hàng nói chung lại không được quá 20%/năm (trước năm 2017 là không quá 13,5%/năm).

Việc xử lý hành chính vi phạm trong hoạt động cho vay đang bị vướng mắc. Cụ thể, theo điều 11 về “Vi phạm các quy định về quản lý ngành, nghề kinh doanh có điều kiện về an ninh, trật tự” trong Nghị định số 167/2013/NĐ-CP ngày 12-11-2013 của Chính phủ, hành vi cho vay cầm đồ mà không có giấy phép hoặc cho vay cầm đồ mà lãi suất “vượt quá 150% lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam công bố tại thời điểm cho vay” có thể bị xử phạt từ 5-15 triệu đồng. Tuy nhiên, vi phạm về trần lãi suất đối với các loại cho vay khác như tín chấp, thế chấp… thì lại không xử phạt được. Thậm chí còn không xử phạt được việc cho vay cầm đồ vượt trần lãi suất vì quy định “vượt quá 150% lãi suất cơ bản” đã hết hiệu lực từ năm 2017 theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015.

Trước đây, rất khó kết tội cho vay nặng lãi theo Bộ luật Hình sự năm 1999, vì phải xác định được hai yếu tố là “cho vay với mức lãi suất cao hơn mức lãi suất cao nhất mà pháp luật quy định từ mười lần trở lên” và phải “có tính chất chuyên bóc lột”. Cả hai yếu tố này đều không dễ xác định. Bởi lẽ, mức lãi suất cao nhất đã liên tục thay đổi trên thực tế. Chẳng hạn, trong thời kỳ từ 2006-2010, mỗi tháng lãi suất cao nhất có thể thay đổi một lần theo sự biến động của lãi suất cơ bản. Từ năm 2011 đến nay, tuy lãi suất cơ bản giữ nguyên, nhưng mức lãi suất phạm tội cho vay lãi nặng cũng đã có tới bốn lần thay đổi với mức độ quá khác nhau, đó là các mức 120, 135, 200 rồi 100% như biểu đồ.

Từ năm 2017 đến nay, theo quy định tại điều 201 của Bộ luật Hình sự năm 2015 thì đã dễ dàng xác định tội cho vay lãi nặng hơn. Theo đó, nếu cho vay với mức lãi suất từ 100% trở lên cùng với việc thu lợi bất chính từ 30 triệu đồng trở lên là có thể bị xử phạt hình sự, với mức phạt tù cao nhất là năm năm.

Tuy nhiên, cái khó đối với các cơ quan chức năng khi xử lý vi phạm hành chính hoặc hình sự đối với tín dụng đen là phải vạch trần được thủ đoạn mà kẻ cho vay hợp thức hóa mức lãi suất trong các hợp đồng không vượt trần 20% hoặc 100%/năm.

Bạn có thể quan tâm: 3 dấu hiệu nhận biết tín dụng đen

Tham khảo: Luật Sư Trương Thanh Đức – Công ty Luật Basico